Hãy lắng nghe cơ thể lên tiếng #khôngdừngbước Talkshow kỳ 1: Hậu COVID-19, ít băn khoăn

Nhiều người bệnh sau khi khỏi COVID-19 vẫn còn nhiều triệu chứng tồn tại lâu dài về sau, những triệu chứng thông thường như: Ho, đau ngực, khó thở, mất ngủ, cảm giác mệt mỏi cũng có thể do hậu COVID-19 hoặc cũng có thể do các bệnh lý thông thường khác gây ra. Cho nên trong trường hợp người bệnh sau khi khỏi COVID-19 trên 4 tuần mà vẫn còn tồn tại những triệu chứng ấy thì cần phải đi khám để xác định xem do những bệnh lý nào gây ra, và nếu không thể xác định được những bệnh lý nào gây ra hay có thể lý giải được các triệu chứng đó thì mới được xem là biểu hiện của hậu COVID-19.

Theo tổ chức Y tế Thế giới cũng như nhiều hiệp hội y khoa có nhiều phân loại khác nhau về hậu COVID-19. Nhưng nhìn chung người ta tương đối thống nhất về một khoảng thời gian:

• Giai đoạn 1: Nếu như các dấu hiệu còn tồn lưu hay xuất hiện mới trong khoảng thời gian từ 1 tháng đến 3 tháng sau khi bị nhiễm bệnh thì người ta coi đó là COVID-19 diễn tiến (on-going COVID). Giai đoạn này các tổn thương là do hậu quả của quá trình miễn dịch cũng như các mảnh tế bào, các phức kháng nguyên - kháng thể còn tồn lưu ở giai đoạn nhiễm vi-rút trước tiếp tục phát tác.

• Giai đoạn 2: Nếu như sau 3 tháng tính từ khi bệnh nhân bị nhiễm bệnh mà vẫn xuất hiện các dấu hiệu mới và tồn tại những dấu hiệu cũ mà không thuyên giảm đáng kể thì giai đoạn này được xem là COVID mãn tính, hoặc là hậu COVID-19 thực sự.

Có trên 250 triệu chứng khác nhau của hậu COVID-19 đã được thống kê, từ mức độ nhẹ đến trầm trọng. Các triệu chứng phổ biến thường gặp ở đa số các bệnh nhân là tình trạng mệt mỏi kéo dài, hụt hơi, cảm thấy hụt hơi, khó thở, tức ngực khi vận động, mất ngủ, rối loạn giấc ngủ, rối loạn trí nhớ và khả năng tập trung cũng như các dấu hiệu về mệt mỏi, trầm cảm v.v

Các bệnh nhân khi bị nhiễm COVID-19, một mặt vi-rút gây tổn thương các cơ quan phủ tạng, một mặt vi-rút khởi phát quá trình miễn dịch của cơ thể. Nếu quá trình miễn dịch đáp ứng không phù hợp thì có nhiều các sản phẩm, ví dụ các hoạt chất trung gian, các phức kháng nguyên-kháng thể, các mảnh của các tế bào chết sẽ tiếp tục gây các tổn hại tiếp theo của các cơ quan phủ tạng và quá trình đấy nếu như gây ra tổn hại đến những cơ quan quan trọng ( ví dụ: tim, phổi) thì có thể dẫn đến tình trạng suy giảm sức khỏe rất nghiêm trọng. Hoặc thậm chí ở trẻ em, có thể xảy ra tình trạng phản ứng viêm toàn thể dẫn đến tổn thương các phủ tạng thứ phát về sau thậm chí dẫn đến tử vong.

Sau khi khỏi COVID-19, thông thường sẽ có triệu chứng ho và mệt mỏi kéo dài đến hàng tháng . Tuy nhiên nếu triệu chứng đỡ dần và hồi phục thì chúng ta có thể yên tâm vì đó là diễn biến thông thường sau khi nhiễm bệnh, đặc biệt là bệnh COVID-19. 

Trong trường hợp ho, mệt mỏi, mất ngủ, rối loạn giấc ngủ hoặc xuất hiện thêm các triệu chứng mới như có tình trạng sốt dai dẳng, có ban da tiến triển hoặc tổn thương tim phổi nặng hơn thì đấy là những lúc chúng ta cần phải đi khám, đi đánh giá xem diễn biến của bệnh như thế nào.

Nói tóm lại, nếu như các triệu chứng diễn tiến trong vòng 1 tháng, lui dần và hồi phục thì chúng ta có thể tương đối an tâm là không có vấn đề gì. Còn nếu các triệu chứng kéo dài trên 1 tháng, thậm chí kéo dài trên 3 tháng và có xu hướng không suy giảm, thậm chí có triệu chứng mới xuất hiện, mới tăng lên và gây ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày, đến khả năng lao động hoặc là ảnh hưởng đến sự thoải mái về thân thể thì chúng ta cần phải đi khám để xác định các vấn đề do nguyên nhân nào gây ra và tìm phương cách giải quyết.

Nhìn chung đối với một bệnh nhân ở giai đoạn nhiễm COVID-19 cấp tính mà có những diễn tiến rất nặng như phải nằm ở khoa hồi sức tích cực, tổn thương suy nhiều cơ quan phủ tạng thì giai đoạn sau chúng ta nên có đánh giá tổng thể về chức năng gan thận, chức năng hô hấp, xét nghiệm công thức máu và một số các xét nghiệm khác để chúng ta đánh giá xem những tổn thương ở giai đoạn cấp đã hồi phục hay chưa? Hồi phục đến đâu?

Nếu bệnh nhân sang đến giai đoạn hậu COVID-19, xuất hiện các biểu hiện nào nổi bật thì chúng ta sẽ đi sâu khảo sát về các biểu hiện đó. 

• Ví dụ, bệnh nhân có tình trạng ho nhiều, khó thở, tức ngực, đau trong ngực thì bệnh nhân nên được chụp phổi, nên được xét nghiệm các chỉ số viêm, để đánh giá xem các tổn thương xơ phổi hay là có bội nhiễm vi khuẩn hay không. 

• Ví dụ, đối với bệnh nhân có tình trạng hụt hơi khi vận động, có tình trạng mệt mỏi kéo dài thì ngoài việc đánh giá chức năng phổi, thăm dò chức năng hô hấp thì chúng ta cần phải đánh giá thêm các chỉ số về tim (ví dụ như siêu âm tim để đánh giá mức độ co bóp của cơ tim), các men tim (ví dụ như NT proBNP, BNP để dự đoán quá trình viêm cơ tim)

• Ví dụ bệnh nhân có tình trạng mất ngủ, rối loạn trí nhớ, tập trung thì chúng ta cần phải đánh giá thông qua các bài kiểm tra về khả năng tập trung, khả năng tư duy cũng như các bài kiểm tra để xác định bệnh nhân có tình trạng trầm cảm hay không để có các biện pháp điều chỉnh.

Nói chung, nếu bệnh nhân sau khi nhiễm COVID-19 trong giai đoạn cấp (bị nhiễm bệnh trong tình trạng nặng hoặc nguy kịch) thì sang đến giai đoạn sau ta cần có đánh giá tổng thể để xem xét quá trình hồi phục của các cơ quan, còn nếu như bệnh nhân xuất hiện biểu hiện của hậu COVID-19 thì tùy thuộc vào biểu hiện nào nổi trội thì chúng ta sẽ có các xét nghiệm chuyên sâu về các vấn đề liên quan đến các biểu hiện đó.

Tôi nghĩ việc khám tổng quát là khám ưu tiên cho những người ở giai đoạn trước - giai đoạn bị COVID-19 nặng và sang đến giai đoạn hậu COVID-19 thì cần phải đánh giá xem các tổn thương nặng của giai đoạn trước có thể hồi phục được hay không, có diễn tiến gì khác thường hay không?

Còn nếu như giai đoạn nhiễm COVID-cấp tính mà bệnh nhân chỉ bị bệnh nhẹ hoặc không có triệu chứng gì và vẫn khỏe mạnh ở giai đoạn sau thì chúng ta xem đó là một người hoàn toàn bình thường. Nếu như họ có các triệu chứng mới xuất hiện, lúc bấy giờ chúng ta sẽ đánh giá chuyên sâu theo từng biểu hiện mà bệnh nhân có.

Khi đi thăm khám chúng ta sẽ cần làm khá nhiều các hoạt động thăm dò và xét nghiệm vì thế nên có sự chuẩn bị cho các hoạt động ấy. 

• Ví dụ, sẽ có xét nghiệm máu, vì thế chúng ta không nên ăn sáng, để có thể đảm bảo thực hiện được các xét nghiệm đường huyết, mỡ máu.v.v.

• Hoặc chúng ta có thể thực hiện các xét nghiệm điện tim, siêu âm tim, siêu âm ổ bụng, nên mặc quần áo thoải mái, dễ tháo cởi